دوره آموزشی مصاحبه تاریخ شفاهی ویژه طلاب و روحانیون استان کرمان

دوره آموزشی تاریخ شفاهی
ارائه دهنده: دکتر مسلم علی مهدی
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی

چرا تاریخ شفاهی؟
 راهی برای دستیابی به داده های تاریخی
 روشی برای تولید اثر تاریخی
 بازآفرینی احساسات، عواطف و هیجان عمومی
 نگاهی تمدنی: ساخت سلول های هویتی برای یک فرهنگ و تمدن غنی
و بارور
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
گزاره هایی برای فهم تاریخ شفاهی
 مسیری از رنسانس به سوسیالیست و دموکراسی
 سندی زبانی، صوتی و تصویری )ریشه در قبل از رنسانس: ایام العرب، علم االنساب، مغازی، تاریخ هرودت،
توسیدید، تاریخ بیهقی، گوسان ها …(
 منبع مورد مطالعه تا سطح مردم و عناصر جزء )نه فرهنگ عامیانه، نه خاطره ها(
 روشی برای پژوهش تاریخی
 مصاحبه و گفت و گویی فعال و دوطرفه
 رخدادهای اخیر
 تجربه ها و احساسات
 راهی به سوی آینده
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
فهم در مصداق
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
و اما مصاحبه …
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
رویکردهای پژوهش میدانی
رویکردهای
پژوهشی
کمی
کیفی
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
مهارت در مصاحبه= دانش + هنر
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
طبقه بندی مصاحبه بر مبنای سواالت
مصاحبه بر مبنای نوع
سواالت
ساخت یافته )سوالت بسته(
نیمه ساخت یافته
ساخت نیافته )سواالت باز(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
تفکیک موضوع با محوریت مراحل مصاحبه
قبل از
مصاحبه
حین مصاحبه
پس از
مصاحبه
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پیش از مصاحبه
شناسایی ابعاد و میدان پژوهش
 شناسایی موضوع پژوهش
 سواالت محوری )توجه به شیوه نامه ها و پروتکل های طراحی شده برای مصاحبه
 محدودیت ها )دسترسی، همکاری افراد، محیط مطالعه، زبان و گویش و …(
 محدودیت های پروژه )زمان، هزینه اجرایی و …(
پیشنهاد کلیدی : مطالعه کلی اسناد و داده ها مرتبط
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پیش از مصاحبه – تماس اولیه
 تماس اولیه – آغاز فرآیند مصاحبه
 دعوت برای مالقات حضوری )نه مصاحبه( خصوصاً برای افرادی که احتمال می دهید
چندین مصاحبه نیاز دارند.
 البته برخی موارد اولین مالقات احتماال آخرین است – باید پیش بینی کرد. )مثال پسر عارف(
 اقناع برای مالقات
 جذابیت کالمی و صوتی )با انرژی و انگیزه … من عضوی از گردان …(
 انعکاس شوق و اشتیاق دیدار )عکس های دوران جنگ شما رو دیدم …(
 سماجت و خستگی ناپذیری )مثال فرمانده گردان کشاورز و فراری(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پیش از مصاحبه – مالقات
 کسب اعتماد مصاحبه شونده )کلید ورود به زندگی سوژه(
 جمع آوری اطالعات اولیه: روانشناختی مصاحبه شونده)وضعیت روحی و روانی(، عالئق
شخصی، خاطره مشترک، ارتباط خانوادگی، فعالیت ها و موفقیت های امروز
 برقراری ارتباط صمیمی و عاطفی در مالقات )دوستی مقدمه ای بر جسارت صمیمانه(
 دقت در محل مالقات )کارکردی مانند میهمانی(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پیش از مصاحبه – ترغیب مصاحبه شونده
صحبت احتمالی مصاحبه شونده پاسخ پیشنهادی پژوهشگر
قبال مصاحبه کرده ام )تجربه پیشین(
– این مصاحبه چالشی هستش
– نقاط ابهام فراوانی همچنان باقی است
– سایر مصاحبه های موجب ایجاد ابهام در گفته های پیشین
شده است
چیزی برای گفتن ندارم/ آنچه الزم بود گفته شده
است – شخصیت متواضع
– کمک شایان مصاحبه با شما به کشف حقیقت تاریخی
– نیاز به زاویه دیدهای مختلف
– استفاده از ظرفیت شرعی – جنگ را بگویید…
– مسئولیت در قبال آینده
نمی دانم چه بالیی می خواهید سرم بیاورید؟!
کجا پخش می کنید؟ )شخصیت محافظ کار(
– ارائه تعهد مکتوب در رابطه با نحوه و کیفیت استفاده از
خاطرات با امضا موسسه و پژوهشگر
– تضمین عدم انتشار مگر با موافقت فرد
روحیه تقابلی )مغایرت اعتقادی(
– بی طرفانه بودن
– امکان سوء استفاده و سانسور گفته های ایشان تاکنون و نیز
آینده
– ممانعت از نادیده گرفتن اندیشه شما توسط جریانهای مقابل
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پیش از مصاحبه – توجیه گروه همراه
 جلب اعتماد مصاحبه شونده نسبت به همه گروه
 آموزش و توجیه گروه خصوصا تیم فنی
 ادب و نزاکت سایر افراد در تعامل )از پذیرایی تا فیلم بردار، نویسنده و هماهنگ کننده(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
حین مصاحبه
 تعامل محترمانه اما غیرفرودست)مرعوب نباشید(
مرعوب نبودن در تعامل با مصاحبه شونده و مطلع ساختن وی از چالشی بودن مصاحبه )نکته : تاکید بر
این نکته که چالش بخاطر تاریخ و نه غرض شخصی است(
 ارائه خالصه ای از اهداف پژوهش و انتظارات از مخاطب )حتما و کامال توجیه شود(
 پیشرفت مصاحبه طبق تعلق خاطر مصاحبه شونده:
– شروع از محور عالقه مصاحبه شونده
– جلوگیری از مکانیکی شدن مصاحبه
 هدف مصاحبه نه بازجویی، بلکه همراهی است.
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
باور و تکنیک های حین مصاحبه – سواالت
 داشتن اطالعات حین مصاحبه:
– همه اطالعات الزم نیست اما اطالعات مهم اثرگذار است. مثال 9 ماه آموزش
– کارکرد: زمینه خوبی برای ایجاد همذات پنداری – خصوصا در فاصله سنی طرفین
– کارکرد: اثبات تبحر، حرفه ای و مطلع بودن )خصوصا در مقابل افرادی با حس رقابت به
مصاحبه گر(
 آماده سازی و به همراه داشتن داده های کمکی برای یادآوری
– نقشه، عکس، خاطره و …
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
حین مصاحبه )سواالت(
 جدیت در طرح سوال:
– به گونه ای که احساس شود درک موضوع نیاز اصلی پژوهشگر است.
 سواالت زمینه ای با محوریت دوران ابتدایی زندگی وی تا جوانی
– کارکرد: ایجاد صمیمیت در تعامل
– کارکرد: شناسایی خصوصیات روانشناسی و پایگاه اجتماعی مصاحبه شونده
 توجه به محدودیت سواالت باز – مفصل بودن
– پاسخ سواالت را دقیق تحلیل و پیگیری نمایید – حین گفتگو و در جلسات بعد
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
حین مصاحبه )سواالت(
 کم شدن سواالت و جوابهای تلگرافی و کوتاه
– تکمیل پاسخ های کوتاه )عملیات شناسایی خیلی طول کشید. چقدر؟(
 رها نکردن سواالت ذهنی مهم حین روایت و موکول کردن به جلسه آینده
– عدم تعلل و تصمیم برای پرسش در نوبت بعد – احتمال زیاد حذف جزئیات و نوع بیان
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
حین مصاحبه حین پاسخگویی
 حفظ ارتباط بصری
– یادداشت اندک و رمزی
– تکمیل یادداشت های بالفاصله بعد از مصاحبه
 همراهی با مصاحبه شونده با تکیه بر ارتباطات کالمی و غیرکالمی
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
اخالق مصاحبه
 عدم پرسش سواالت ناراحت کننده / شرم آور
 عدم ضبط صدا در برخی مواقع
 اجازه گرفتن در رابطه با سوال از حریم خصوصی فرد
 رعایت عدالت در مواجهه با مصاحبه شوندگان
 اجتناب از غیبت / تهمت و قضاوت در مورد دیگران
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 صمیمیت و دوستی با مصاحبه شونده مهمترین نکته کلیدی.
 محیط و مکان مصاحبه راحت و صمیمی باشد.
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 همواره به فکر حل مساله زمان و مکان باشید.
 ارتباط راوی را نسبت به روایت/رخداد تعیین تکلیف کنید؛ فاعل رخداد، شاهد رخداد،
شنیده رخداد
 یادتان باشد شما پژوهشگرید نه دستگاه ضبط صوت!
 نه بازجویی و نه همراهی کامل
 جدل و اثبات حرف خود نداریم.
 مراقب باشید جایتان با مصاحبه شونده جا به جا نشود!
 حرف در دهان گذاشتن
 به جای او فکر کردن
 فکر خود را به او خوراندن
 اظهار فضل – شان و جایگاه)من آنم …(
 اظهار فضل – ارائه اطالعات
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 در صحنه روایت مخاطب زندگی و فکر کنید)فعال بودن هم زمان قوه تخیل و تفکر
انتقادی(
 گویش و لهجه راوی خیلی مهم است؛ مثل او حرف بزنید – خودش را ثبت کنید.
 حواستان به شکار سوژه های جدید باشد )قالب ماهی گیری … شهید اخالقی (
 حواستان به کنش های غیر کالمی مخاطب باشد)غم، شادی، ترس، تفکر/تامل،
هیجان …(.
 گرفتن شاهد در فرآیند مصاحبه )مشخصات کامل فردی(
 هنگام مصاحبه قضاوت نکنید )شهید محمد کوشکی نژاد(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 طلب مصداق کنید…
 موازین اخالقی و امانت داری در پرسش ها و پاسخ ها را مراقبت کنید.
 برای دریافت پاسخ اصال عجله نکنید.
 در موقعیت های عاطفی و احساسی هم دردی و همراهی خیلی مهم است
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 مدیریت زمان و هزینه.
 نیم نگاهی به دوربین و دستگاه ضبط صوت داشته باشید.
 یک جمع بندی و خالصه از جلسه مصاحبه داشته باشید.
 شناسنامه تصویری/صوتی مصاحبه را فراموش نکنید.
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
نکاتی کلیدی
 تشکر و تنظیم قرار بعدی )قالب زنی-عطش کربالی 5 )به بعد موکول نکنید.
 اخذ اسناد و مدارک
 خاطرات خودتون رو از مصاحبه ها بنویسید/عکس سلفی با مخاطب بگیرید:بعدها
مرورشان شیرین است.
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
سواالت کلیدی
 سواالت مصاحبه را چگونه تهیه و تتظیم کنم؟
 نقاط عطف موضوع یا فرد پژوهش را شناسایی کن
 مبتنی بر نقاط عطف سواالت محوری و اساسی را بنویس و بعد جزئی کن )مقاطع زندگی، ماموریت
های اصلی …(
 تحقیق، تحقیق و تحقیق – تکمیل، تکمیل و تکمیل
 ابتدا سواالت باز و بعد سواالت خاص
 سواالت حساسیت زا در موقعیت مناسب خصوصا انتهای مصاحبه ها
 چند سوال در یک سوال نباشد
 سواالت با پرسشنامه سنجش قاطی نشود )بله، خیر، خیلی زیاد ، خیلی کم …(
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
سواالت کلیدی
 فیلم بگیرم یا صوت؟
 فیلم پیام های غیر کالمی رو منتقل می کنه
 ارزش سندی باالتری داره
 سعی کنید حضور دوربین رو در محل مصاحبه کم رنگ کنید
 خودتون توجه به دوربین نکنید.
 مخاطب رو مطمئن کنید که برای ثبت دقیق تر است
 ممکنه مصاحبه شونده به هر دلیلی مخالفت کنه:
 توجیه در صورت امکان
 عدم اجبار برای فیلم برداری
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
سواالت کلیدی
 اگر روایتی متناقض یا اشتباه گفت چه کنیم؟
 اشتباه را الزم نیست به رویش آورد.
 پرسیدن نظر روای درباره روایت شخص دیگر.
 کی وارد صحبت های راوی شویم؟
 توجه به آزادی در سخن گفتن؛ پس تا می توانیم چنین نمی کنیم )فراموش شدن جزئیات و
)…
 مگر:
 دور شدن از موضوع بحث و عدم جدی بودن مطالب و اطالعات
 عدم رعایت اخالق مصاحبه )تهمت و غیبت و …(
 پیچاندن آرام فرمان!
 توجه به پاراگراف های کالم
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
سواالت کلیدی
 چگونه یادداشت برداریم؟
 حال و هوای جلسه را در نظر بگیرید.
 تاثیر یادداشت برداری خود را بر مخاطب بسنجید.
 دیکته گو نشود و امال نویس نشوید.
 همراهی و توجه به مخاطب قطع نشود.
 سه بخش اصلی یادداشت ها
 اسامی افراد و شاهدان دیگرِ وقایع
 نکات کلیدی پاسخ ها و شناسایی نقاط عطف
 سواالت دیگر و تکمیلی
دوره آموزشی تاریخ شفاهی؛ دکتر مسلم علی مهدی
پس از مصاحبه
 مرور پاسخ ها و جلسه مصاحبه
 طراحی سواالت تکمیلی
 ذخیره مطئمن داده ها فنی؛ کدگذاری، ساماندهی، نمایه سازی
 پیاده سازی مصاحبه ها
 مرور متن پیاده سازی شده و شناسایی پازل های گم شده
 مصاحبه تکمیلی
 طبقه بندی متون
 تدوین و نگارش ترتیب زمانی، اتصال محتوا، قضاوت های نویسنده، تقاطع گیری،
مقایسه با اسناد، تصمیم برای استفاده از نقل و قول مستقیم و غیر مستقیم،
بازنویسی و …